Ongedierte in orchidee | Wat kun je er tegen doen?

In vergelijking met andere plantensoorten, heeft de orchidee in het algemeen niet veel problemen met ongedierte. Als je orchidee in een goede (groei)omgeving staat, zal ongedierte zich moeilijk kunnen manifesteren. Wel kan het in dit artikel besproken ongedierte voorkomen. Het is belangrijk dat je je orchidee goed in de gaten houdt, toegebrachte schade kunt identificeren en de juiste maatregelen neemt om het ongedierte uit te roeien.

In dit artikel wordt het meest voorkomende ongedierte omschreven wat je kunt aantreffen in jouw orchidee én wat je er tegen kunt doen. De volgorde van de verschillende soorten ongedierte is willekeurig.

Bladluizen bestrijden

Bladluizen zitten vaak op de zachtere delen van de orchidee, zoals op de scheuten en knoppen. Hoewel bladluizen gemakkelijk te herkennen en goed te bestrijden zijn, zijn het taaie insecten die snel terug zullen keren als je niet oplet. Als bladluizen een week ongestoord hun gang kunnen gaan, kunnen er wel 100 nakomelingen voortgebracht worden! Er zijn veel verschillende soorten bladluizen, maar de meest voorkomende op orchideeën zijn groen, zwart of wit van kleur.

Het ontstaan van roetdauw is vaak de oorzaak van het werk van bladluizen die een kleverige honingdauw uitscheiden. Deze belandt vervolgens op de bladeren waar al snel schimmels op kunnen groeien. De honingdauw dient tevens ook als voedselbron voor mieren. Als je mieren langs de bloemstengel van je orchidee ziet klimmen, is dit vaak een teken dat je orchidee aangetast is met bladluizen.

Verder veroorzaakt het sap dat de bladluizen uit de zachtere delen zuigen visuele schade aan. Als de knoppen bijvoorbeeld in een vroeg stadium aangetast worden, zullen de misvormingen meegroeien wanneer de bloem opengaat. Je ziet dan vaak grote vlekken in de bloem waar de bladluizen geweest zijn. In sommige gevallen zal de bloem niet helemaal opengaan.

Wat kun je tegen bladluizen doen?

Als er slechts enkele bladluizen zijn, zou je ze kunnen wegspoelen met lauw water. Als de populatie omvangrijk is, vul dan een kom met water en breng een beetje vaatwasmiddel of speciale insecticidenzeep toe. Dompel vervolgens het aangetaste deel in het water en beweeg de orchidee heen en weer tot dat de bladluizen eraf glijden. Zorg er na afloop voor dat er geen water blijft hangen in de kroon van de orchidee. Dit kan kroonrot veroorzaken. Eventueel zou je in plaats van de dompelmethode ook een wattenstaafje kunnen gebruiken of een spray om de bladluizen weg te krijgen.

Voor wat betreft de spray, maak ik gebruik van het merk ECOstyle dat tot nu toe het gewenste resultaat heeft geleverd. Zij hebben een spray ontwikkeld tegen meerdere soorten luizen. Als je deze spray ook wilt gebruiken, bekijk deze hier (Bol.com).

Wolluizen bestrijden

Wolluizen zijn iets groter zijn dan bladluizen. Dit ongedierte bedekt zich met een harige wollaag op de orchidee die ze erg herkenbaar maakt. Ook zul je bij grote populaties witte katoenachtige ophopingen zien die aan de orchidee vastzitten. Dat zijn de nesten van de wolluis. Je kunt wolluizen meestal vinden onder aan (jonge) bladeren en bladoksels. Daar veroorzaken ze lelijke gele vlekken op het blad. Ze tasten ook bloemen en knoppen aan en produceren, net zoals bladluizen, honingdauw waar mieren op kunnen afkomen.

Wat kun je tegen wolluizen doen?

Als de populatie klein is, is het verstandig om de enkele wolluizen handmatig te verwijderen met een wattenstaafje of een spuitbus met lauw water. Het lauwe water zou je eventueel kunnen mengen met water met vaatwasmiddel of speciale insecticidenzeep. Bij een grotere infestatie, is het raadzaam om 70% isopropylalcohol (IPA) te gebruiken. Dit is een reinigingsmiddel dat snel verdampt, goed oplost en tevens goed te gebruiken is op orchideeën. Meng een beetje IPA met water en voeg het toe in een spuitbus. Besproei het aangetaste deel van de orchidee tot de oplossing van de plant druipt. Verwijder eventueel overtollig water en plaats de orchidee op een goed geventileerde plek. Zelf gebruik ik een dosering van 20% (bijvoorbeeld 500 ml water met 100 ml IPA). Als je op de bloemen en knoppen spuit is 20% een veilige dosering. Orchideeënbladeren zouden eventueel een iets hogere dosering aankunnen.

Voor de spuitbuis, gebruik ik een krachtige versie die een geconcentreerde straal kan spuiten. Zo wordt het ongedierte effectiever weggespoten. De spuitbus van het merk Talen Tools is er bijvoorbeeld zo’n eentje. Bekijk deze spuitbus hier (Bol.com).

Verder zijn wolluizen beweeglijk en kunnen zich ingraven in de potgrond van de orchidee. Bij een zware infestatie is het raadzaam de bovenste lagen potgrond te controleren. Verpot de orchidee als je wolluizen in de potgrond ziet zitten.

Schildluizen bestrijden

Volwassen schildluizen hebben een schildlaagje dat een ronde of ovale vorm heeft. De schildlaagjes zijn meestal bruin of wit van kleur. Dit ongedierte is daarom vrij gemakkelijk om op de orchidee te herkennen. De larven van de schildluis zijn wel lastiger te identificeren. Ze zijn een stuk kleiner en hebben in dat stadium nog geen schild ontwikkeld. Schildluizen zijn het meest actief in het voorjaar en de zomer.

Sommige schildluizen vormen grote kolonies, terwijl andere juist solitair leven. Meestal zitten ze aan de onderkant verscholen van (dek)bladeren. Cattleya’s zijn in het algemeen gevoeliger voor schildluizen dan andere orchideeënsoorten. Welke orchidee dan ook, schildluizen kunnen behoorlijke schade aanrichten. Ze doorboren het bladoppervlak wat tot lelijke gele vlekken leidt. Ook scheiden ze, net zoals bladluizen en wolluizen, honingdauw af wat roetdauw kan veroorzaken en mieren lokt.

Wat kun je tegen schildluizen doen?

Deze insecten zijn moeilijker weg te krijgen dan bladluizen of wolluizen. Hoewel ze goed herkenbaar zijn, verbergen ze zich op plaatsen waar je meestal niet komt, zoals in het wortelstelsel. Schildluizen weten zich goed te verstoppen. Bij de behandeling van schildluizen kan het soms nodig zijn de orchidee helemaal te verpotten in nieuwe potgrond. Bij een kleinere infestatie, of als je denkt dat de schildluizen zich alleen op de bladeren bevinden, zou ik toch de bovenste lagen van de potgrond bekijken of ze daar ook niet zitten. Zelfs als er een paar overleven kan dit in korte tijd uitgroeien tot een grote populatie.

Bij het verwijderen van de schildluizen is het belangrijk om secuur te zijn. Gebruik hiervoor een doek of een wattenstaafje dat geweekt is in water met een klein beetje 70% isopropylalcohol (zie aanbevolen dosering bij de wolluizen). Wrijf alle bladeren, oppervlakken en eventuele wortels schoon zonder de orchidee te beschadigen. Gebruik geen spray, omdat de schilden op het blad kunnen blijven zitten. Je zou eventueel een oude tandenborstel kunnen gebruiken om de schildjes los te krijgen.

Tripsen bestrijden

Er zijn een heleboel verschillende soorten tripsen. Ze verschillen nogal in levenswijze, habitat en schade die ze aanrichten. De tripsen die veelal op orchideeën voorkomen, zoals de orchideeëntrips (Chaetanaphotrips orchidii), zijn zeer kleine, langwerpige insecten die van nieuwe groei houden. Vooral de kroon, bloemstengels, bloemen en knoppen zijn geliefd. Tripsen komen voor op Phalaenopsis orchideeën, zeker in grote kassen waar de omstandigheden vaak ideaal zijn. Wanneer tripsen volwassen zijn, kunnen ze vliegen en zich verspreiden naar andere orchideeën.

Tripsen zijn zo klein dat ze onopgemerkt kunnen blijven tot er aanzienlijke schade is aangericht. Ze kunnen zich bijvoorbeeld in de knoppen nestelen. Hierdoor kan knopval optreden doordat ze zich voeden met de sappen van de orchidee. Als je veel knoppen ziet vergelen, open er dan eentje en kijk wat er aan de hand is. Misschien zijn het wel tripsen die de schade veroorzaken. Een andere schade die tripsen veroorzaken, is dat ze veel sap achter laten op de plekken waar ze actief zijn geweest. Als je met een nat doekje over die plek wrijft, ziet je waarschijnlijk een groene kleur op het doekje. Dit kan chlorofyl zijn, die niet aan de buitenkant van de orchidee hoort te zitten.

Wat kun je tegen tripsen doen?

Tripsen is een soort ongedierte dat erg klein en hardnekkig is, en moeilijk van je orchidee af te krijgen is. Het is één van de moeilijkst te bestrijden soorten ongedierte waar orchideeën mee te maken hebben. Probeer tripsen in een vroeg stadium te identificeren. Inspecteer, zeker in het voorjaar en eventueel met een vergrootglas, de orchidee goed. Als je tripsen ziet, meng wat water met een beetje vaatwasmiddel of speciale insecticidenzeep, en doe dit toe in een spuitbus. Spuit de bladeren, bloemstengels en eventuele knoppen totdat de tripsen van de orchidee afgestoten zijn. Bij grote infestaties kun je 70% isopropylalcohol gebruiken, maar wees voorzichtig als je dit op de knoppen en bloemen spuit (zie aanbevolen dosering bij de wolluizen). Juni en juli zijn de lastigste maanden, want dan kunnen de volwassen geworden tripsen vliegen en migreren naar andere orchideeën.

Spintmijten bestrijden

De meest voorkomende spintmijten die je veelal op orchideeën aantreft zijn de gewone spintmijt en valse spintmijt. Ze zijn geel tot rood van kleur en zitten vaak aan de onderkant van de bladeren. Beide soorten zijn bijzonder klein (0,3 mm) en kun je bijna niet met het blote oog zien. Dit ongedierte zuigt het sap uit de bladcellen van de orchidee, waardoor zilvergrijze plekken achterblijven. Bladeren kunnen daardoor vergelen en vroegtijdig afvallen. Ook kunnen plantenvirussen overgedragen worden door spintmijten. Spintmijten zijn het actiefst bij warm weer en planten zich voort in droge omstandigheden.

De gewone spintmijt zit vooral op orchideeën met een meer zachter blad, zoals Dendorbiums, Coelogynes en Lycastes. Ze houden van jonge bladeren, maar kunnen zich ook vestigen op oudere bladeren als er geen jonge bladeren aanwezig zijn. Bij een grote infestatie door de gewone spintmijt, kun je spinraggen op het blad zien waar de spinmijten in bewegen en eitjes leggen.

De valse spintmijt tast eerder de wat vlezigere bladeren van bijvoorbeeld Paphiopedilums en Phalaenopsis aan. Met een vergrootglas kun je zien dat de valse spintmijt en gewone spintmijt qua kleur en vorm erg op elkaar lijken. Het verschil tussen beide is dat de valse spintmijt veel vlekken heeft op de rug, terwijl de gewone spintmijt slechts twee vlekken heeft. De valse spintmijt maakt in tegenstelling tot de gewone spintmijt geen spinrag.

Wat kun je tegen spintmijten doen?

De schade die beide spintmijten aanrichten aan de bladeren zal niet herstellen. Het is dus zaak om een grote infestatie zo snel mogelijk te voorkomen. De gewone spintmijt kun je het beste verwijderen met een spray. Besproei onder, boven en tussen de bladeren, zodat de gewone spintmijten van de orchidee afgestoten worden. Als je een grotere infestatie hebt, dan is het raadzaam wat vaatwasmiddel of speciale insecticidenzeep toe te voegen aan het water en de bladeren schoon te vegen. De volwassen gewone spintmijten gaan dan dood. Echter de piepkleine eitjes, die 10 dagen later uitkomen, zullen dit wel overleven. Het is dus belangrijk dat je de behandeling na 10 dagen herhaalt.

De valse spintmijt is een stuk moeilijker te bestrijden, omdat deze zich vaak tussen de bladeren en soms in de potgrond van de orchidee verstopt. Doordat valse spintmijten ook geen spinraggen bouwen zijn ze minder opvallend. Als je denkt dat de infestatie van de valse spintmijt groot is, dan is het raadzaam om de orchidee te isoleren en de potgrond te vervangen. Wrijf minerale of plantaardige olie gemengd met water over alle onderdelen van de orchidee. In grote orchideeënkassen worden wel eens roofmijten uitgezet om de valse spintmijten op een natuurlijke wijze te bestrijden. Echter is dat niet echt praktisch om op kleine schaal in een huishouden te doen.